Voedselbossen en agroforestry

Sinds 2017 zet de Natuur en Milieufederatie (NMU) zich in om de voedselbosbouw en agroforestry in Utrecht te stimuleren. Een voedselbos is een aangeplant bos met een groot aantal bomen en struiken die bijvoorbeeld bessen of noten dragen. Voedselbossen hebben een hoog productieniveau, zijn ze goed bestand tegen ziekteplagen en droogte, kennen ze een hoge biodiversiteit en leveren ze een bijdrage aan het herstel van de bodemvruchtbaarheid. Agroforestry is een landbouwsysteem waarbij men op één perceel bomen en struiken combineert met akkerbouw, groenteteelt of veeteelt. Door deze teelten te combineren wordt het hele landbouwsysteem weerbaarder.

We doen verschillende activiteiten op het gebied van agroforestry en voedselbossen.

Voedselbos en agroforestry initiatieven op de kaart

= Agroforestry  = Voedselbossen

FAQ Voedselbossen en Agroforestry

• Waar kan ik een voedselbos, voedselbosbouwer of in de buurt vinden?

  De Natuur en Milieufederatie Utrecht is de aanjager en facilitator van het Netwerk Agroforestry / Voedselbossen in de provincie Utrecht. Met dit netwerk komen we bij elkaar voor bijeenkomsten en excursies, en de NMU ondersteunt deze voedselbos-initiatiefnemers bij de uitvoering van hun plannen. We hebben dit netwerk in kaart gebracht, zodat je precies kan zien welke bestaande initiatieven er al in de buurt zijn. Wil je in contact komen met een van de initiatieven of je aansluiten bij het netwerk? Neem contact op! Ben je specifiek op zoek naar een voedselbos ontwerper? Neem dan een kijkje op Voedsel uit het Bos of Voedsel Bosbouw. Agroforestry ontwerpers vind je via  Agroforestrysupplies.

• Met welke wet- en regelgeving moet ik rekening houden bij het starten van een voedselbos of agroforestry project?

  Als je een voedselbos wil starten, dien je rekening te houden met wet- en regelgeving. In de onderstaande documenten hebben wij de belangrijkste voorschriften op een rij gezet voor zowel natuurgrond als landbouwgrond. Als agrariër is het mogelijk om gebruik te maken van gewascode 1940 om Europese hectaretoeslagen te ontvangen voor je voedselbos.

  Het is van essentieel belang om allereerst het bestemmingsplan van jouw locatie te raadplegen, dat je (online) kunt vinden bij de gemeente. Je kunt bijvoorbeeld een stuk grond aankopen met bestemming agrarisch of natuur. Koop je land met bestemming natuur, dan heb je te maken met verschillende natuurdoeltypen. Aangezien de regels hierover strikt zijn, is het verstandig om bij de handhavende instantie te informeren welk specifiek natuurtype het betreffende stuk natuurterrein heeft en wat de toegestane marges zijn. Indien je een bestaand bos aanschaft en wilt omvormen tot een voedselbos, dien je rekening te houden met verplichte herbeplanting en de natuurbeschermingswet. Het is belangrijk om goed te onderzoeken welke consequenties dit met zich meebrengt, voordat je overgaat tot het kappen van bestaande bomen. En goed om rekening mee te houden: vaak zijn natuurbeschermers nog niet volledig op de hoogte van de waarde van voedselbossen voor de biodiversiteit en houden zij vast aan lijsten van ‘inheemse’ soorten. Echter, voedselbossen kunnen niet uitsluitend gevormd worden door deze specifieke soorten, maar zal een mix bevatten tussen inheemse en uitheemse soorten. Dit is niet erg want het merendeel van de landbouwgewassen in ons land niet-inheems is (mais, aardappelen etc.). Het is belangrijk om rekening te houden met soorten die invasief (kunnen) zijn. Om dat te doen, is er ook een rode lijst met soorten die je niet moet aanplanten. Lees hier meer informatie.

  Het gebruik van landbouwgrond voor een voedselbos is eenvoudiger, maar kan kostbaarder zijn omdat landbouwgrond duurder is dan natuurgrond. Er gelden minder strikte selectieregels voor gewassen en hun herkomst op landbouwgrond. Bovendien kan voedselbosbouw op landbouwgrond aanzienlijke voordelen opleveren, aangezien voedselbossen de bodem verrijken en een aanzienlijke impuls geven aan de biodiversiteit.

  Met deze wet- en regelgeving krijg je te maken:

  • Overzicht: Wet- en regelgeving en subsidies
  • Agrarische gewascode 1940
  • Bomen planten op landbouwgrond, wat mag ik?
  • Agroforestry Netwerk Nederland – wet & regelgeving

• Hoe kom ik aan grond voor mijn voedselbos?

  Bedenk ten eerste dat je een voedselbos kunt planten op grond die niet in jouw bezit is. Er zijn particulieren die veel eigen grond hebben en jou daar graag iets mee laten doen, bijvoorbeeld in ruil voor een deel van de oogst. Denk bijvoorbeeld aan het netwerk van Utrecht Particulier Grondbezit (UPG).

  Gemeenten staan ook steeds meer open voor plannen voor eetbare parken en voedselbossen. Zo luisterde de gemeente Utrecht goed naar de bewoners van een geplande nieuwbouwwijk, die in de wijk een voedselbos wilden aanleggen. De gemeente vond het een goed idee en nam het mee in het bouwplan. Het is de bedoeling dat het voedselbos er staat voordat de huizen gebouwd worden. De bewoners worden betrokken bij de aanleg en het onderhoud.

  Wil je toch op zoek naar je eigen stuk grond? Dan kun je een huis met een groot perceel aanschaffen. Of je koopt een stuk productiebos of een akker en vormt die om tot voedselbos.

  Er zijn ook andere organisaties die je kunnen helpen om grond te vinden:

  • Lenteland ontwikkelt boerderijen van 5 tot 25 hectare waar op een regeneratieve manier voedsel verbouwd wordt.
  • Toekomstboeren zijn ondernemers buiten de reguliere landbouw die (deels vanuit de stad) nieuwe vormen van landbouw willen realiseren. Ze brengen vraag en aanbod van grond bij elkaar. Je kunt hier als initiatiefnemer een oproep plaatsen voor grond.
  • Stichting Aardpeer koopt grond op en verpacht het, tegen een lagere pachtprijs dan normaal, aan initiatiefnemers die er op een duurzame manier voedsel verbouwen.
  • Land van ons koopt grond op voor herstel landschap en biodiversiteit. Ze zijn zich aan het oriënteren op de verbinding met voedselbosinitiatieven. Het is nu dus nog niet mogelijk om via hen aan grond voor een voedselbos te komen, maar het is een goed platform om in de gaten te houden.

• Hoe kom ik aan financiering voor een voedselbos of agroforestry project?

  Afhankelijk van het type voedselbos dat je wilt aanleggen en de partners die je erbij betrekt, is het mogelijk om subsidie aan te vragen voor het proces, ontwerp, aanplant en/of inrichting van je voedselbos.

  • Vraag subsidie aan via de Provincie Utrecht
  • Zet je eigen crowdfunding op via platforms als Crowdfunding voor natuur
  • Kijk of je in aanmerking komt voor CO2 compensatiefondsen zoals van Trees for all of zoekmachine Ecosia
  • Doe een aanvraag bij KIEM, het Utrechtse loket voor natuurinitiatieven van Elise Mathilde Fonds, K.F. Hein Fonds en Prins Bernhard Cultuurfonds Utrecht

• Hoe begin ik aan de ontwerpfase van het voedselbos?

  Een voedselbos vraagt om een weldoordacht ontwerp. Experts zeggen dat je een nieuwe plek minstens een jaar moet observeren voordat je een goed voedselbosontwerp kunt maken. In dit jaar heb je de tijd om te observeren, lezen, luisteren en leren, om uiteindelijk tot een goed ontwerp voor de specifieke plek te komen. Hieronder een aantal handige tools ter ondersteuning van de ontwerpfase, aangeboden door Stichting Voedselbosbouw en Circle Ecology. 

  Het is ook mogelijk om een cursus op het gebied van voedselbos ontwerp te volgen. Een actueel aanbod is te vinden via de website van de Green Deal Voedselbossen en Voedsel uit het Bos.