De Route van de Toekomst: etappe 13

februari 21, 2025

De Route van de Toekomst: etappe 13

Door Ieke Benschop 

De Natuur en Milieufederatie Utrecht loopt de Route van de Toekomst. Projectleider Ieke Benschop bezoekt lokale duurzaamheidsinitiatieven en spreekt met mensen die ze op haar pad tegenkomt, over de toekomst van onze mooie provincie. Dat doet ze aan de hand van de NMU-beelden van het Landschap van de Toekomst. De NMU hoopt zo nieuwe verbindingen te leggen, nieuwe vrienden te maken en inspiratie te bieden voor nog meer duurzame projecten. Vandaag: haar verslag van de dertiende etappe, van Eemnes naar Bunschoten. Collega Alex Daniël loopt mee, en we gaan in gesprek met Jan Huijgen, boer en filosoof.

Luister hier de podcast van dit gesprek. Alle etappes van de Route van de Toekomst zijn terug te vinden op deze pagina.

Boerderij de Eemlandhoeve

Ik ben om 8 uur op pad. Het is koud en winderig. De weilanden zijn verstild. Ik zie op bijna alle hekken bordjes waarmee de boeren laten zien dat ze aan agrarisch natuurbeheer doen. Ze beschermen de (nesten van de) weidevogels. Hoe dat zo gekomen is, horen we later op de dag van boer Jan. Ik vind het er nu vrij stil. Af en toe zie ik een haas (die hebben altijd haast), een enkele kievit. Aalscholvers, ganzen en schapen. Ik kan de provinciegrens niet precies volgen omdat het pontje over de Eem pas in maart weer vaart. Dus ik loop zuidwaarts om in Eembrugge de Eem over te steken (what’s in the name 😊).

Jan is geboren en getogen in dit gebied en is eigenaar en oprichter van boerderij de Eemlandhoeve. Zijn vader kwam uit Spakenburg, zijn moeder uit Eemdijk. Vroeger liep hij met de koeien uit Spakenburg door de polder naar Eemdijk. En zelfs ook nog het pontje over naar land wat zijn familie daar bezat. Hij kent het gebied op zijn duimpje. Hij vertelt dat er vroeger wel meer weidevogels te zien waren en er ook meer bomen in de weilanden stonden. Gek om te horen dat de subsidie voor weidevogelbeheer ook geldt voor het ruimen van bomen (minder bomen = een opener landschap).

Agrarisch natuurbeheer

Toen Jan 30 jaar geleden opnieuw kon beginnen (door ruilverkaveling), wilde hij terug naar hoe zijn opa zijn bedrijf leidde. Het model van zijn opa was dat de boerderij ook een educatieve functie had, kinderen kwamen onderweg van school naar huis even langs op de boerderij en zagen hoe een kalfje geboren werd. De boerderij had ook sociale functie en je kon er een diversiteit van producten kopen. In het voorhuis werd melk verwerkt tot karnemelk en yoghurt. Varkens werden geslacht voor het vlees. Er waren moestuinen. Kortom: het was een breed boerenbedrijf met een grote sociale en ecologische diversiteit. Jan wil weer terug naar die tijd, nadat landinrichtingen zorgden voor meer specialisatie en modernisering.

Jan vertelt dat je vroeger in de polder veel reigers en weidevogels zag. Het lééfde! Omdat Jan zag dat het terug liep, is Jan begonnen met agrarisch natuurbeheer. Provincie Utrecht heeft hier destijds budget voor vrijgemaakt. Jan is toen letterlijk de boer op gegaan langs zijn collega’s en hij heeft destijds 10 a 15 boeren enthousiast gekregen om een vereniging op te richten voor agrarisch natuurbeheer. Hij stond aan de basis van de Agrarische Natuurvereniging Collectief Eemland die nu 90 leden heeft. Aan de andere kant van de Eem (Utrecht Oost) is ook een collectief.

De tweede stap die Jan zette die invloed had op de hele agrarische sector, was het terugbrengen van de sociale functie van de boerderij, en zo werken aan het gastvrije landschap. Hij stimuleerde dat boeren hun bedrijf gingen combineren met zorg, educatie, productie en verkoop van streekproducten en de natuur- en landschapsfunctie. Ten tijden van de ministers Cees Veerman en Gerda Verburg is de landelijke Taskforce Multifunctionele Landbouw opgericht. En nu zijn er prachtige pareltjes in het gebied. Jan vertelt dat recent onderzoek van de WUR recentelijk aantoonde dat in deze takken van sport de omzet maar liefst 1,8 miljard is. Nieuwe functies dragen dus bij aan een nieuw bestaansmodel, waarbij burgers welkom zijn in het gastvrije landschap.

Regionale voedselcultuur

Ondanks dat Jan al de pensioengerechtigde leeftijd heeft, is hij bezig met een derde grote stap. Dit is het herstel van de Regionale Voedselcultuur. Hij wil in plaats van focus op het verdienmodel van de boer, meer aandacht creëren voor het bestaansmodel voor de boer, en dit verstevigen. Hij citeert de stikstofprofessor Wim de Vries: “Wanneer je de boeren voorstelt met 20% minder dieren te boeren en daarmee 25% meer verdienen, zijn de protesten morgen over.”

We moeten dus naar minder dieren en tegelijkertijd het bestaansmodel van de boer verbeteren. Dit betekent eerlijke prijzen voor de producten die de boer levert. Jan draait hiervoor aan twee knoppen:

1. Zorgen voor toegevoegde waarde van het product dat de boer maakt, en
2. Zorg voor financiering, want als de bank nu in een keer de rente kan verdubbelen, gaat het niet goed.

Dus zet Jan in op betrokkenheid van burgers. Met www.onsvoedsellandschap.nl maakt hij burger en boer samen verantwoordelijk voor het voedsellandschap. Om een voorbeeld te geven: tien jaar geleden wilde Jan zijn proeflokaal verbouwen. Hij had € 100.000,- nodig. De bank financierde het niet. Toen Jan rechtstreeks naar de burgers ging, had hij binnen een jaar 100 betrokken burgers die € 1.000,- inlegden. In ruil daarvoor kregen zij 10 jaar producten van de boerderij.

Redenen waarom mensen meededen waren vijfledig:

• Waardering voor het lokale product
• Willen weten wat je je kinderen voorzet
• Rendement bij de bank was heel laag
• Als er wat fout gaat, heb je een boer achter de hand
• Én: ouders gaven hun kinderen participaties in de boerderij zodat hun kinderen en kleinkinderen goed zouden weten waar hun eten vandaan komt.

Een vriend van Jan heeft op deze manier net een miljoen opgehaald. Het lijkt een trend, deze coöperatieve gedachte. Net als in de energietransitie en de zorgsector. Burgers nemen samen met boeren hun verantwoordelijkheid.

Nu kijkt Jan groter. Rondom zijn boerderij zitten 10.000 burgers. Als die allemaal 1.000 euro inleggen, heb je 10 miljoen. Daaruit kun je 100 boeren allemaal een ton geven. Kijk maar eens wat er dan gebeurt!

Tot slot: één op de drie boeren gaat stoppen. Éen op de drie gaat door op de klassieke manier, en één derde wil best een omslag maken. Met die laatste groep wil Jan aan de slag. Ofschoon hij ook de wat meer klassieke boeren niet uitsluit: als Jan de regio van voedsel wil voorzien, heeft hij zijn klassieke buurman nodig.

Alle ideeën die Jan heeft, vat hij samen in “Ga mensen melken, in plaats van koeien”. En de vraag is: “Hebben we het lef om het systeem opnieuw te ontwerpen, zodat we ook allemaal weer echt gezond gaan eten?”

Ik ben onder de indruk van de inzet die Jan al jaren pleegt. Niet voor niets heeft Jan voor zijn inzet in de transitie van de landbouw in 2007 de Mansholt-prijs gewonnen.

Alex sluit het gesprek af met waardering voor Jan. Én met de oproep aan de meer klassieke boeren om te experimenteren met grond vrij spelen voor een moestuin waar burgers hun eigen voedsel verbouwen. “Ga de relatie met burgers in de omgeving aan”, nodigt Alex hen uit.

Dank Jan en Alex voor de mooie wandeling en inspirerende gesprekken!

Wat kun jij doen?

• Wil je meer weten over wat de NMU doet om duurzame landbouw met natuur te stimuleren, kijk eens op onze website.
• Wil je een mooie film zien over een boer die gek is op grutto’s? Kijk ‘Vogels kun je niet melken’.
• Wil je de documentaire kijken over ontwikkelingen wereldwijd over onze voedselproductie? Kijk dan Food for Thought van de VPRO.
• Benieuwd naar de visie van de NMU; het Landschap van de Toekomst? Lees deze hier.
• Wil je meer weten over het beheer van Arkenheem Eemland: Kijk op de website van het collectief.
• Neem ook een kijkje op www.onsvoedsellandschap.nl en op www.eemlandgoed.nl met informatie over het Observatorium en de Eemvallei Voedsel Campus.
• Luister hier de podcast van het gesprek tussen Ieke, Alex en Jan!
• Wil je dat we bij je langskomen en/of een podcast maken? Laat het ons weten! Mail Ieke.

Bekijk alle etappes op de verzamelpagina!

Route van de Toekomst