Verslag excursie langs groene bewonersinitiatieven

maart 18, 2015

Op 7 november 2014 zijn we met elf wethouders uit de provincie Utrecht op excursie gegaan langs groene bewonersinitiatieven in Amersfoort. Onderwerp van de middag was de veranderende rol van gemeenten in het groenbeleid. Op deze pagina staat een verslag.

De voorbeelden, die we in Amersfoort bezocht hebben, laten zien dat er bijzonder mooie plekken ontstaan als bewoners in eigen regie tuinen, parken en groenstroken inrichten of beheren. Maar ruimte geven aan bewonersinitiatieven, hoe doe je dat eigenlijk? Hierover hebben wethouders en initiatiefnemers op deze middag intensief gediscussieerd.

Postzegelpark Leusderweg: een ontmoetingsplek voor de wijk

Op vier locaties werd telkens een initiatief toegelicht door de initiatiefnemer. Daarna gingen initiatiefnemers en wethouders in gesprek over de aangedragen dilemma’s en uitdagingen. De excursie begon, na een korte lunch, in het Postzegelpark Leusderweg, een echt schoolvoorbeeld van een bewonersinitiatief.

Geertje Korf, een van des initiatiefnemers, vertelde hoe een groep wijkbewoners hier een jarenlang verpauperd terrein heeft weten te veranderen in een groene ontmoetingsplek voor jong en oud in de wijk. Al in dit eerste gesprek, werd continuïteit als een belangrijk onderwerp benoemd. Een van de initiatiefnemers van het Postzelgelpark verwoordde dit zo: “Initiatieven hebben vaak in het begin heel veel toeloop. Na een tijdje, meestal twee jaar neemt het enthousiasme af en komt er een moment waarbij het van doorslaggevend belang is voor de voortgang dat er opnieuw mankracht en enthousiasme gemobiliseerd wordt.’’

Hij gaf aan dat het belangrijk is voor de gemeenten om zich dit te realiseren. Het postzegelpark is weliswaar succesvol, maar er schuilt ook een risico omdat de organisatie en het onderhoud veel werk en aandacht vraagt. De initiatiefnemers van het postzegelpark gaven aan dat het opzetten van een initiatief een heel lange adem vraagt en veel kennis van bestuurlijke en juridische processen.

Elisabeth Groen terrein: vijf hectare beheerd door bewoners

Een echte eyeopener voor veel wethouders was het verhaal van het Elisabeth Groen-terrein. Er is nauwelijks een ander voorbeeld te vinden waarbij de betrokkenheid van de omwonenden zo groot is als bij de herinrichting van dit voormalige ziekenhuisterrein tot stadspark. Ambtenaren en bewoners hebben in een kerngroep gezamenlijk het plan voor dit vijf hectare grote gebied ontwikkeld. En in de toekomst wordt het park door bewoners ingericht en beheerd. Indrukwekkend was de lijst van meer dan honderd ideeën die de kerngroep tijdens een brainstormsessie met de buurt verzameld heeft. Deze ideeën komen voor een groot deel terug in het plan.

Bij het Elisabeth Groen terrein werd er gesproken over de houding van de gemeente Amersfoort. Het vraagt nogal wat om een inrichting- en beheerplan gezamenlijk met initiatiefnemers op te stellen en de inrichting en het beheer van een park van vijf hectare volledig over te dragen aan de bewoners. Veel deelnemers wilden dan ook graag weten hoe de gemeente omgaat met het risico. “Hoe weet je welke initiatiefnemers je kunt vertrouwen?” werd er al snel uit het publiek gevraagd.

Wethouder Hans Buitelaar gaf aan dat dit vooral een inschatting is van de persoon of stichting waarmee je gaat samenwerken. Het was een gezamenlijke zoektocht en er was veel overtuigingswerk nodig binnen het ambtelijk apparaat en de gemeenteraad. Hij benadrukte dat als je meer ruimte wilt geven aan bewonersinitiatieven, je als gemeente ook moet durven loslaten. De vraag of de gemeente kosten gaat besparen werd door de wethouder met nee beantwoord.

Wendy van Offeren, lid van de kerngroep Elisabeth Groen, wees nog op een belangrijk voordeel voor de gemeente. Door de nauwe samenwerking tussen bewoners en de gemeente in de plan fase diende niemand een bezwaar in tegen de plannen voor het Elisabeth Groen terrein.

Er was veel bewondering voor deze nieuwe manier van samenwerken. Maar het is ook een testcase. “Wordt de stichting Elisabeth Groen niet overvraagd bij deze opgave? Hoe kunnen zij de continuïteit van het beheer waarborgen?”, zullen sommige bezoekers zeker achteraf gedacht hebben.

Terugkomend op de vraag over continuïteit sprak Frans ter Maten de wethouders aan op hun rol. In hoeverre kan een gemeente wel continuïteit waarborgen? Wethouders zijn immers ook maar voor vier jaar benoemd en visies en beleidsplannen veranderen.

Bedrijventerrein Isselt: organische gebiedsontwikkeling

Op bedrijventerrein Isselt werd de groep rondgeleid door Edgar van Groningen van O33Groen op proeftuin Isselt, een Lunch-, natuur- ontmoetingsplek. Hier is met de samenwerking van verschillende bedrijven een park op een bedrijventerrein ontstaan. Proeftuin Isselt is in feite een organische gebiedsontwikkeling in het klein. De gemeente heeft de grond ter beschikking gesteld, er is geen bestek getekend en het park groeit verder als zich nieuwe mogelijkheden en partners voordoen. “Ik heb de grootste achtertuin van Amersfoort”, zegt Edgar van Groningen.

In het gesprek na de presentatie kwam de toegang tot informatie en contacten binnen de gemeente ter sprake. Geertje Korf van het Postzegelpark gaf aan dat het voor bewoners vaak niet duidelijk is wie ze binnen de gemeente moeten benaderen. Hierop werd het idee geopperd van een duidelijk aanspreekpunt binnen de gemeente.

Knotgroep Hoogland: het buitengebied

Het verhaal van de Knotgroep Hoogland was indrukwekkend omdat zij haast helemaal onafhankelijk hun werk doen. Opvallend was dat er vergeleken met de initiatieven in de stad heel weinig aandacht uitgaat naar een groep zoals Hoogland West. De wethouders van Amersfoort waren nauwelijks op de hoogte van hun werkzaamheden. Interessant was ook dat dit een groep is die al meer dan twintig jaar met vrijwilligers werkt.

Einddiscussie – van elkaar leren

Aan het einde van de dag gingen de deelnemers in kleine groepen in discussie. Het verschil tussen de gemeenten is groot, bleek uit de gesprekken. In vergelijking tot een gemeente zoals Amersfoort staan sommige andere gemeenten nog redelijk aan het begin van het werken met bewonersinitiatieven. Over het algemeen betreft dit kleinere gemeenten.

Een tweede groep is al verder op weg. In deze gemeenten spelen vragen zoals: Hoe maak je afdelingen ‘burgerklaar’? Welke kennis heb je nodig om de processen te begeleiden? Hoe creëer je meer betrokkenheid zonder het idee te geven van een afschuivende overheid? Hoe toets je initiatieven en biedt je maatwerk in geld en tijd? Hoe financier je bewonersinitiatieven? En hoe ga je daarbij om met aansprakelijkheid?

Aan het einde van de discussie gaven de wethouders aan dat ze graag ervaringen willen uitwisselen, zodat niet elk gemeente het wiel opnieuw hoeft uit te vinden.

Evaluatie

De deelnemers waardeerden de excursie gemiddeld met een 7,7. De voorbeelden postzegelpark en Elisabeth Groen terrein vond met het interessantste. Verder werden de contacten met collega wethouders op prijs gesteld en het gesprek aan einde van de middag, waarbij de gelegenheid was om in gesprek te gaan over de ervaringen van andere gemeenten. Dat deze gesprekken vanwege beperkte tijd moesten worden afgebroken was dan ook meteen een minpunt dat genoemd werd.

De excursie voorzag duidelijk in een behoefte en vraagt om een vervolg. NMU en Landschap Erfgoed Utrecht zoeken daarvoor een passende vorm, zodat we de samenwerking tussen gemeenten en bewonersinitiatieven verder kunnen versterken.